Jakie konsekwencje prawne pociąga ubezwłasnowolnienie?
Obok zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych nie bez znaczenia pozostaje pojęcie ubezwłasnowolnienia, które jest ściśle związane ze zdolnością do czynności prawnych. Otóż samo ubezwłasnowolnienie oznacza tyle, co po prostu pozbawienie danej osoby zdolności do czynności prawnych. Przy czym należy rozróżnić ubezwłasnowolnienie częściowe oraz całkowite.
Mówić o całkowitym ubezwłasnowolnieniu należy mieć na uwadze osobę która ukończyła trzynaście lat i która z powodu niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej albo innego rodzaju zaburzenia jak na pijaństwo bądź narkomania nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim zachowaniem. Mówimy wtedy o całkowitym ubezwłasnowolnieniu.
Natomiast z częściowym ubezwłasnowolnieniem mamy do czynienia w odniesieniu do osób pełnoletnich, a zatem tych, które ukończyły lat osiemnaście i podobnie jak w poprzednim przykładzie nie są w stanie samodzielnie kierować swoim zachowaniem z powodu niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub zaburzeń psychicznych (pijaństwa, narkomanii), jednak ich stan psychiczny nie daje podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego, a jedynie potrzebna jest pomoc dla prowadzenia ich spraw. Wówczas sąd wydaje orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu częściowym takiej osoby. Innymi słowy ubezwłasnowolnienie częściowe – można powiedzieć – cofa osobę pełnoletnią, do sytuacji prawnej osoby, która jest ograniczona w zdolności do czynności prawnych.
Ważne jest to, aby z ubezwłasnowolnieniem kojarzyć pewną granicę wiekową. Otóż o ubezwłasnowolnieniu można mówić w stosunku do osób, które ukończyły lat trzynaście, czyli posiadają przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. W stosunku do osób młodszych nie można mówić o ubezwłasnowolnieniu, które wiąże się z odebraniem zdolności do czynności prawnych, ponieważ osoby, które nie ukończyły lat trzynastu nie posiadają zdolności do czynności prawnej, zatem zgodnie z powyższymi wyjaśnieniami nie ma im czego odbierać poprzez ubezwłasnowolnienie.
Oby mówić o ubezwłasnowolnieniu dana osoba musi posiadać orzeczenie sądu o ubezwłasnowolnieniu, czy to częściowym czy też całkowitym. Sprawy dotyczące ubezwłasnowolnienia są sprawami, które należą do właściwości sądów okręgowych, zatem sądem pierwszej instancji jest sąd okręgowy, a zgodnie z zasadą dwuinstancyjności, obowiązującą niemalże wszystkie stosunki prawne, sądem właściwym do rozpatrzenia sprawy w drugiej instancji będzie sąd apelacyjny.
Z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie mogą wystąpić tylko niektóre osoby, wskazane w przepisach prawa. I tak wniosek ten może złożyć małżonek osoby, w stosunku do której ma zostać wydane orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu albo krewni w linii prostej. Krewni w linii prostej to rodzice (ojciec, matka) bądź rodzeństwo tej osoby. Z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie może także wystąpić przedstawiciel ustawowy tej osoby.
Sprawa o ubezwłasnowolnienie są raczej długim procesem, na który składa się wiele czynności. Dana osoba musi być przecież poddana specjalistycznym badaniom psychologicznym, badana jest także przez lekarza psychiatrę, aby udowodnić, zebrać materiał dowodowy uzasadniający, że wskazana osoba nie orientuje się w skutkach prawnych nawet najprostszych czynności prawnych.
